Θα μπορούσε η παραγωγή καθαρών πηγών ενέργειας να αποτελέσει απειλή για τη γήινη αστρονομία; Η τελευταία έκκληση των εκπροσώπων του ESO, ο οποίος διαχειρίζεται το αστεροσκοπείο στο Cerro Paranal, υποδηλώνει ότι υπάρχει τέτοιος κίνδυνος. Στην περιοχή του σχεδιάζεται ένα εργοστάσιο για την παραγωγή πράσινου υδρογόνου.
Με ποιον τρόπο οι σύγχρονες τεχνολογίες παρεμβαίνουν σήμερα στους αστρονόμους; Αυτό περιλαμβάνει τον αυξανόμενο αριθμό δορυφόρων που διαταράσσουν τις παρατηρήσεις, καθώς εμφανίζονται στις εκθέσεις του ουρανού στις λιγότερο επιθυμητές χρονικές στιγμές. Συνώνυμη με αυτή την απειλή για την παρατηρησιακή αστρονομία είναι οι μεγαλοαστέρες όπως ο Starlink. Το θέμα αυτό έχει ήδη τεθεί μεταξύ άλλων από το ESO (Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο), αλλά αποδεικνύεται ότι κάτι που κατασκευάστηκε στη Γη θα μπορούσε να αποτελέσει ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο. Και αυτό με σκοπό την παραγωγή μιας πηγής ενέργειας που δεν θα εκπέμπει βλαβερές εκπομπές στην ατμόσφαιρα.
Μια απειλή που αφορά τη σημερινή και τη μελλοντική αστρονομία. Επίσης πολωνική
Ο ESO μόλις ανακοίνωσε ότι ένα εργοστάσιο υδρογόνου και αμμωνίας, καθώς και ένα λιμάνι μεταφόρτωσης, συνολικής έκτασης περίπου 3.000 εκταρίων, σχεδιάζεται να κατασκευαστεί μόλις 5 έως 11 χιλιόμετρα από το όρος Paranal. Και είναι στο όρος Παρανάλ που βρίσκονται τα τέσσερα διάσημα τηλεσκόπια VLT και πολλά άλλα τηλεσκόπια, επίσης βασικά για τη σημερινή αστρονομία.
Δεν είναι μόνο αυτό. Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται επίσης το Cerro Amazones, όπου κατασκευάζεται το ELT ή Extremely Large Telescope, ένα μεγατελεσκόπιο του μέλλοντος με τμηματικό κάτοπτρο διαμέτρου περίπου 39 μέτρων. Επιπλέον, ακριβώς δίπλα σε αυτή την τοποθεσία βρίσκεται το αστεροσκοπείο στην κορυφή του Cerro Murphy. Αυτό διαχειρίζεται σήμερα το CAMK (το Αστρονομικό Κέντρο Νικόλαος Κοπέρνικος στη Βαρσοβία) και αποτελείται από διάφορα τηλεσκόπια με διάμετρο που κυμαίνεται από 0,3 έως 1,5 μέτρα. Εκεί πρόκειται να κατασκευαστεί ένα τηλεσκόπιο 2,5 μέτρων, το οποίο θα είναι το μεγαλύτερο τέτοιο όργανο που ελέγχεται από πολωνικό ίδρυμα. Οποιαδήποτε επένδυση που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τους αστρονόμους του αστεροσκοπείου Paranal θα θέσει επίσης σε κίνδυνο τους αστρονόμους που χρησιμοποιούν το αστεροσκοπείο στην κορυφή Cerro Amazones στο εγγύς μέλλον (θα ελέγχεται από την ίδια θέση με τα τηλεσκόπια VLT), καθώς και το πολωνικό ίδρυμα στην περιοχή.
Το εν λόγω μεγαλεπήβολο έργο του ενεργειακού ομίλου AES Andes (θυγατρική της αμερικανικής μητρικής εταιρείας) παραπέμφθηκε στα τέλη του περασμένου έτους για περιβαλλοντική αξιολόγηση. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι η απόφαση για τη συγκεκριμένη περιοχή θα είναι αρνητική, γι’ αυτό και η ESO ζητάει να γίνει παρ’ όλα αυτά.
Σκοτεινός ουρανός. Γι’ αυτό κατασκευάζονται αστεροσκοπεία στη Χιλή
Ο όρος σκοτεινός ουρανός αναφέρεται σε μέρη όπου όχι μόνο έχουμε καιρό που ευνοεί την παρατήρηση για το μεγαλύτερο μέρος του έτους, αλλά και μικρή ρύπανση, συμπεριλαμβανομένου του φωτός. Παρόλο που υπάρχουν τέτοια μέρη στην Πολωνία, τα οποία ονομάζονται πάρκα σκοτεινού ουρανού, δεν υπάρχει λόγος να χτιστούν μεγάλα αστεροσκοπεία στη χώρα μας ούτως ή άλλως. Ba, ακόμη και στην ηπειρωτική Ευρώπη δεν έχει νόημα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πριν από δεκαετίες, οι προσπάθειες της ευρωπαϊκής αστρονομίας επικεντρώθηκαν στη χρήση τοποθεσιών στο νότιο ημισφαίριο της Γης, συμπεριλαμβανομένης της Χιλής, όπου ο ESO διαθέτει αρκετά αστεροσκοπεία που εργάζονται στον οπτικό τομέα – La Silla, Paranal και, στο μέλλον, ELT.
Το αστεροσκοπείο Paranal βρίσκεται σε ένα μέρος όπου ο ουρανός είναι ένας από τους πιο σκοτεινούς στη Γη και δεν υπάρχουν μεγάλες πηγές ρύπανσης σε κοντινή απόσταση. Επιπλέον, ο αριθμός των ανέφελων νυχτών ανά έτος είναι πολύ υψηλός. Σύμφωνα με το παρακάτω διάγραμμα, ο φωτισμός του ουρανού εκεί είναι μόνο μερικά δέκατα του τοις εκατό. Με άλλα λόγια, ο ουρανός είναι τόσο σκοτεινός όσο σκοτεινός μπορεί να είναι. Ο ουρανός δεν είναι βέβαια μαύρος, αλλά οι αστρονόμοι ανησυχούν ότι η φωτεινότητά του είναι αποτέλεσμα φυσικών και όχι τεχνητών διεργασιών.
Πώς θα μπορούσε η πράσινη παραγωγή υδρογόνου να απειλήσει τον σκοτεινό ουρανό;
Εμπόδιο στη διατήρηση ενός καθαρού ουρανού, σύμφωνα με τον ESO, για το μεγαλύτερο αστεροσκοπείο του κόσμου, είναι η παραγωγή πράσινου υδρογόνου. Αυτό ακούγεται επιφανειακό, επειδή το εν λόγω υδρογόνο, παράγεται με ηλεκτρόλυση, μια μέθοδο που δεν παράγει επιβλαβή απόβλητα. Άλλες, δυστυχώς ακόμα φθηνότερες μέθοδοι, όπως η αναμόρφωση μεθανίου με ατμό (SMR), εκπέμπουν μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα (το λεγόμενο γκρίζο υδρογόνο) ή, στην περίπτωση της τεχνολογίας CCS, απαιτούν την αποθήκευσή του (το λεγόμενο μπλε υδρογόνο). Πώς λοιπόν η διαδικασία παραγωγής πράσινου υδρογόνου, η οποία θεωρητικά μπορεί να είναι απολύτως καθαρή για το περιβάλλον, θα μπορούσε να είναι επιβλαβής για τους αστρονόμους;
Το ίδιο το εργοστάσιο και το λιμάνι δεν θα ήταν ένας χώρος που θα λειτουργούσε σε απόλυτο σκοτάδι. Αυτό από μόνο του θα αποτελούσε σημαντικό πρόβλημα. Ωστόσο, όπως πιστεύει ο Xavier Barcons, διευθυντής της ESO, και η ίδια η κατασκευή των εργοστασίων αποτελεί τεράστιο πρόβλημα, διότι -. οι εκπομπές σκόνης κατά τη διάρκεια της κατασκευής, η αυξημένη ατμοσφαιρική αναταραχή και η φωτορύπανση θα διαταράξουν ανεπανόρθωτα τις ευκαιρίες για αστρονομικές παρατηρήσεις που μέχρι σήμερα έχουν προσελκύσει επενδύσεις πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ από τις χώρες μέλη. Η Πολωνία είναι ένα από τα μέλη του ESO από τον Οκτώβριο του 2015.
Ο Itziar de Gregorio, εκπρόσωπος του ESO στη Χιλή, προσθέτει -. Η Χιλή και ειδικότερα το Paranal είναι ένα μοναδικό μέρος για την αστρονομία, ο σκοτεινός ουρανός της είναι μια φυσική κληρονομιά που ωφελεί όλη την ανθρωπότητα. Πιστεύει επίσης ότι υπάρχει μόνο μια σανίδα της ζωής που λέει – είναι ζωτικής σημασίας να εξεταστούν εναλλακτικές τοποθεσίες μεγαλεπήβολων έργων που δεν απειλούν τον μεγαλύτερο αστρονομικό θησαυρό της Γης.
Τα παρατηρητήρια στο διάστημα είναι το μέλλον, αλλά ο ουρανός της Γης δεν μπορεί να αγνοηθεί
Το Αστεροσκοπείο Paranal δεν είναι το μόνο σχετικό αστεροσκοπείο στη Χιλή, αλλά η προαναφερθείσα προσφυγή δείχνει ότι θα μπορούσε να χάσει το ισχυρότερο πλεονέκτημά του – την καλύτερη δυνατή τοποθεσία. Μπορεί, βέβαια, να πει κανείς ότι η θέση των αστεροσκοπείων είναι στο διάστημα, αλλά δεν θα ήταν στο μυαλό των αστρονόμων να καταστήσουν τον ουρανό της Γης εντελώς άχρηστο για παρατήρηση με κακώς σχεδιασμένες επίγειες ή τροχιακές αναπτύξεις, ακόμη και αν αυτές καθοδηγούνται από τον στόχο να κάνουν τη ζωή στη Γη καλύτερη.
Άλλωστε, τόσο μεγάλα παρατηρητήρια όπως το ELT ή το GMT, το γιγαντιαίο τηλεσκόπιο του Μαγγελάνου, το οποίο επίσης κατασκευάζεται στη Χιλή, δεν θα μπορούσαν επί του παρόντος να τοποθετηθούν εκτός της Γης. Από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι θέλουν μερικές φορές να ζήσουν τη θέα του έναστρου ουρανού, ακόμη και αν δεν είναι ενθουσιασμένοι με την παρατήρησή του. Για να μην αναφέρουμε τον Γαλαξία μας, τον οποίο, σύμφωνα με πληροφορίες, το ένα τρίτο των ανθρώπων στον κόσμο δεν έχει δει, λόγω της αυξανόμενης φωτορύπανσης των αστικών περιοχών.
Πηγή: ESO, δικές μας πληροφορίες, φωτογραφία εισόδου: Horálek
